Karczochy – opis
Karczoch należy do rodziny astrowatych. Nazywany jest także artyszokiem, karczochem ogrodowym, karczochem właściwym. Tworzy wysokie łodygi, z których wyrastają kłujące listki. Do części jadalnych karczocha zaliczamy dno kwiatowe i dolną część kielicha. Dlatego też, jeśli hodujemy karczochy, nie powinniśmy dopuścić do wykształcenia się kwiatów. Koszyczki kwiatowe mają charakterystyczny kształt i zbudowane są z mięsistych okryw.
Karczoch ma długą historię i niemal w każdej epoce cieszył się dużym zainteresowaniem. Wykorzystywany był jako lek moczopędny już w I w. p.n.e. W średniowieczu i renesansie ceniono go za działanie żółciopędne i przeciwzapalne, łagodzące symptomy chorób stawów. Karczochy opisywane były także jako zwiększające apetyt. XVI-wieczny kronikarz francuski, opisując wesele, na którym biesiadowała także Katarzyna Medycejska, zwraca uwagę na niespotykany apetyt księżnej. Zgodnie z zapiskami zjadła ponoć tak ogromne ilości karczochów i nerek kogucich, że omalże nie zeszła z tego padołu. Nieco później, bo w XIX wieku, wyciąg z liści karczocha skutecznie wykorzystywano w leczeniu żółtaczki. Skąd biorą się właściwości zdrowotne karczocha?
Karczochy – składniki odżywcze
Swój potencjał prozdrowotny karczochy zawdzięczają licznym związkom, których są źródłem – fenolom, fitosterolom, garbnikom, witaminie C, witaminom z grupy B, aminokwasom. Oprócz tego w karczochu znajdziemy potas, żelazo, magnez, wapń, cynk. Zawarta w nim cynaryna ma udowodnione działanie żółciopędne i żółciotwórcze (ciekawe, że wiedzieli o tym w zamierzchłych czasach). Inne kwasy fenolowe mają działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Działanie wymierzone w wolne rodniki wykazuje także cynarozyd. Oprócz tego karczoch ma także działanie hepatoprotekcyjne, czyli działa ochronnie na komórki wątroby – hepatocyty, a to za sprawą między innymi luteoliny. Zarówno luteolina, jak i cynarozyd pobudzają wytwarzanie w śródbłonku naczyń krwionośnych tlenku azotu, który działa na nie rozszerzająco, dzięki czemu wpływa na obniżenie ciśnienia krwi. Właściwości lecznicze karczochów są znane od dawna, ale pierwsze badania kliniczne potwierdzające obserwacje miały miejsce w latach trzydziestych XX wieku.
Karczochy – właściwości lecznicze
Wyciąg z karczocha dzięki zawartości związków pobudzających pracę wątroby może być z powodzeniem stosowany w niektórych przypadkach niestrawności. Kilka badań klinicznych dowiodło jednoznaczne, że mają taki potencjał. U osób, które wykazywały dolegliwości takie jak zgaga, biegunki i nudności, po 14 dniach przyjmowania wyciągu z karczocha odnotowano zauważalną poprawę. W związku z tym można włączyć karczocha jako jeden z elementów do terapii chorób dróg żółciowych, zapalenia pęcherzyka żółciowego i stanów po jego usunięciu.
Karczochy nie tylko stymulują pracę wątroby, ale także przyczyniają się do jej regeneracji. Szczególnie więc poleca się wyciągi z tej rośliny w przypadku np. alkoholowego stłuszczenia wątroby lub chorób zapalnych. Dzięki zawartości kwasu chlorogenowego, cynarozydu i luteoliny mają także działanie obniżające stężenie cholesterolu we krwi. Działają hamująco na syntezę związku stymulującego wytwarzanie cholesterolu w wątrobie – reduktazę HMG-CoA. Dzięki temu karczochy można stosować w prewencji zaburzeń lipidowych lub ich leczeniu. U zwierząt karmionych zgodnie z dietą wysokotłuszczową wyciąg z karczocha zapobiegał hipercholesterolemii. Dzięki obecności kwasu chlorogenowego karczochy posiadają też właściwość antyoksydacyjną. Dzięki spożywaniu karczochów zmniejszamy ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych. Niektórzy powinni jednak podchodzić ostrożnie do preparatów tworzonych na bazie karczochów.
Karczochy – przeciwwskazania
Ze względu na działanie żółciopędne karczochów nie powinny spożywać osoby z niedrożnością dróg żółciowych. Ze względu na brak badań nie zaleca się stosowania preparatów na bazie tej rośliny osobom do 14 roku życia. Alergia na jakąkolwiek roślinę z rodziny astrowatych zwiększa ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej po kontakcie z karczochem – począwszy od zmian skórnych, na wstrząsie anafilaktycznym kończąc. Poza wyżej wymienionymi czynnikami do tej pory nie wykazano interakcji z lekami.
Karczochy – przepisy
Przed przyrządzeniem dania karczochy należy odpowiednio przygotować. Na początku należy umyć je dokładnie, odchylając liście. Następnie odciąć 1/3 górnej części. Łodygę obcinamy opcjonalnie, nie jest to konieczne. Z pozostałych liści usuwa się ostre zakończenia. Tak przygotowane można gotować w osolonej wodzie przez 30–40 minut.
Pieczone karczochy z bułką tartą i migdałami
Składniki:
– 8 średniej wielkości karczochów,
– cytryna,
– 2 ząbki czosnku,
– garść posiekanych migdałów,
– 2 garści grubej bułki tartej,
– garść posiekanych świeżych listków mięty,
– garść świeżych liści pietruszki, posiekanych,
– sól morska,
– czarny pieprz,
– oliwa z oliwek,
– kieliszek białego wina.
Kiedy przygotujemy już karczocha zgodnie z powyższymi zasadami (umyjemy, odetniemy górną część, przytniemy liście), za pomocą czubatej łyżeczki powinniśmy wydrążyć środek karczocha (tzw. serce). Karczoch należy natrzeć sokiem z cytryny. Piekarnik rozgrzać do 200°C. Do miski wrzucić czosnek, migdały, bułkę tartą, zioła. Wszystko doprawić i polać oliwą. Zgnieść rękami i nadziewać wnętrze karczochów. Niewykorzystaną częścią nadzienia posypać karczochy. Skropić delikatnie oliwą z oliwek i zamoczyć w winie. Rozłożyć karczochy na blasze wyłożonej papierem pergaminowym. Piec w piekarniku około 30 minut. Podawać z białym mięsem lub owocami morza.
Szaszłyki z karczochem
Składniki:
– cytryna,
– 4 gałązki tymianku,
– łyżka płynnego miodu,
– oliwa z oliwek,
– 6 karczochów w zalewie,
– 50 g sera feta,
– 10 plastrów wędliny.
Cytrynę ostrożnie przebić nożem i wyłożyć na patelnię. Zalać wrzącą wodą, następnie gotować przez 40 minut do czasu, aż cytryna stanie się bardzo miękka. Cytrynę wyjąć za pomocą szczypców i odstawić na bok do ostygnięcia. Następnie przeciąć na pół i wyjąć miękki miąższ. Wymieszać w misce z tymiankiem, miodem i oliwą. Doprawić dressing solą i pieprzem do smaku. Patelnię rozgrzać. Karczochy odcedzić i przeciąć na pół. Wyłożyć na patelnię. Smażyć po kilka minut na każdej ze stron do zrumienienia i wysuszenia. Przeciąć karczochy jeszcze raz wzdłuż i skropić dressingiem. Ser feta pokroić w kostkę. Wędlinę pokroić w paski i zawinąć. Nadziewać na wykałaczkę naprzemiennie karczochy, wędlinę i ser. Smacznego!
Paulina Hetwer
Dietetyk kliniczny
Bibliografia
Burdzenia O., Karczoch – roślina lecznicza i przysmak, „Lek w Polsce” 2014, 24(1), 57–63.
M. Kulza i wsp., Karczoch zwyczajny – lek roślinny, „Przegląd Lekarski” 2012, 69(10), 1122–1126.
Tray-baked artichokes with almonds, breadcrumbs and herbs, jamieoliver.com (27.11.2017).
Lemony skewered artichokes, jamieoliver.com (27.11.2017).
Komentarze